Iñaki Uribarriren artikulua, azpimarratuz Eusko Jaurlaritzak Euskal Autonomia Erkidegoko Diru-sarrerak Bermatzeko Errentari buruzko legeria berria onartu zuenetik lehen balorazio bat egiteko nahikoa denbora igaro dela.
(2024/11/24an Sin Permiso aldizkarian argitaratutako artikulua)
*Itzulpen digitala
ORAIN BALORATU BEHAR DA DIRU-SARRERAK BERMATZEKO ERRENTAREN (DSBE) LEGERIA BERRIA EUSKADIN
Jarraian, hausnarketa partzial bat egingo dugu, baina oso garrantzitsua iruditzen zait, duela 35 urte abian jarritako Euskadiko pobreziaren aurkako borroka-ereduaren etorkizunari nola aurre egin behar diogun jakiteko.
Ia bi urte igaro dira «Baimenik gabe (2022/12/25 )» artikulu hau argitaratu nuenetik: «Errentak bermatzeko eta gizarteratzeko euskal sistemaren legeak ez du pobreziarekin amaitu nahi, eta pobreen kontrola handituko du, aitzakiatzat hartuta horrek sistema legitimatzen duela gizartean». Lege hori 2023ko martxoaren 29an jarri zen indarrean, eta urte eta erdi baino gehixeago daramagu harekin bizitzen. Uste dut ez dagoela zalantza askorik titulu horrek iragartzen zuena egokia ote den jakiteko.
Egia da ez dugula datu berririk indarrean dagoen Legetik ondoriozta daitezkeen pobreziaren ondorioak ebaluatzeko, baina onar dezakegu Euskadiko pobreziaren egungo egoera ez dela asko aldatuko Eusko Jaurlaritzaren Pobreziari eta Gizarte Desberdintasunei buruzko azken Inkestak (PGDI) azaldu zuenarekin alderatuta (2022an argitaratu zen).
BIZKAIA GIPUZKOA ARABA CAV
Muturreko pobrezia DSBErik gabe 7,23% 5,67% 7,45% 7,05%
Muturreko pobrezia DBSErekin 4,85% 5,04% 4,90% 4,92%
Nahiko urte daramatzagu, eta egoera ekonomikoak, aldekoak zein negatiboak, izan ditugu. PGDIren neurketek berretsi egiten dute DSBEren ereduak pobrezian duen inpaktua: lehenik, borrokaren ardatza muturreko pobrezia dela (EAEn dagoen diru-sarrera ertainaren % 40ko errenta-atalasera iristen ez diren diru-sarrerak dituzten bizikidetza-unitateek pairatzen dutena) eta haren eraginak ez duela gainditzen DSBEren prestazioa aplikatu aurretik pobrezia-tasa horrek zuen 2 puntuko jaitsiera; eta, bigarrenik, pertsona pobreen % 30 inguru ez dela iristen DSBEren sisteman sartzera, eta DSBEra sartzen direnen % 50ek adierazten dutela pobreak izaten jarraitzen dutela.
Adierazi behar da, beraz, iaz ezarri zen 14/2022 Lege berriak, bere artikuluak ikusita, ez duela pobrezia desagerrarazi nahi, eta ez lukeela gehiegikeriarik eman behar.
Pobreen kontrol handiagoa sistema legitimatzeko
Nire ustez, duela 2 urteko artikuluaren izenburuan esaten dena garrantzitsuagoa da, berrikuntza dakarrelako eta, batez ere, Eusko Jaurlaritzaren jokabide politikoa dakarrelako: pobreen kontrola areagotuko du, horrek sistema sozialki legitimatzen duelako aitzakiarekin.
Duela gutxi argitaratutako ARGILAN-ESKen manifestuan, DSBE jasotzen duten bizikidetza-unitateei buruzko hileko estatistiketatik ateratako datuak azaltzen dira, eta bi joera erabat kontrajarriak daudela egiazta daiteke: batetik, gora egin du, 14/2022 Lege berria eta DSBEaren erregulazioa garatzen duen 173/2023 Dekretua indarrean jarri zirenetik, 2024ko urtarrilaren 1etik, bizikidetza-unitate hartzaileen kopuruak, 2023ko urtarrilaren 49.492 eta 2024ko urriaren 57.702 artean (8.210 bizikidetza-unitate gehiago, hau da, % 16,57 gehiago), eta, bestetik, beste bizikidetza-unitate batzuekin etxebizitza partekatzen duten bizikidetza-unitate hartzaileen kopuruak behera egin du 2023ko urtarrilaren 15.110etik 2024ko urriaren 9.226ra (5.884 bizikidetza-unitate gutxiago, hau da, % 38,94ko beherakada).
Bizikidetza-unitate anitzeko etxebizitzak bitxa dira aspalditik EAJrentzat eta PSE-PSOErentzat; izan ere, DSBE bezalako gizarte-prestazioen kudeatzaile gisa, beti ikusi izan dituzte hartzaileen iruzurraren habiatzat. 2018an, indarrean zegoen 10/2008 Legea ordeztu behar zuen DSBEren Legearen lehen zirriborroa aurkeztu zutenean, eta bide batez, etxebizitza bakoitzeko DSBEren gehieneko kopurua 2ra murriztu zuenean (lehen ez zegoen muga hori), etxebizitza bakoitzeko bizikidetza-unitate bat baino gehiago egotea eragozten zuen eredu bat proposatu zuten, salbuespen iragankorretan izan ezik. Zirriborro hori bertan behera utzi behar izan zen, gizarte zibileko erakundeek aho batez uko egin ziotelako. Orduan jende guztiak zekien, orain dakien bezala, etxebizitza berean inolako familia-loturarik gabeko bizikidetza-unitateak bizi behar izatea etxebizitza bat bakarrik alokatzeko diru-sarrera nahikorik ez duten pertsonen beharrezko estrategia bat dela. Bizikidetza-unitate horien artean, pobrezia-maila handia antzematen da, eta, logikoa denez, baita DSBEren eskaerena ere.
Lanbidek argitaratzen dituen DSBEa jasotzen duten bizikidetza-unitateei buruzko hileko estatistiken serie historikoan, etxebizitza partekatzen duten bizikidetza-unitateen ehunekoa % 30 ingurukoa izan da aurreko urtera arte. 2024an jaitsi egin da, urrian % 16ra iritsi arte. Zerk ahalbidetu du erabateko aldaketa hori? ARGILAN-ESKen aholkularitza baten bidez eskuratu dudan Lanbideren komunikazio batetik hitzez hitzeko aipamen honetan jaso dudan iritzia praktikan jartzea: "DSBEaren kudeaketan izandako esperientziak esaten zigun pertsona bakarreko bizikidetza-unitateen gehiegizko ordezkaritza dagoela errealitate soziologikoari dagokionez. Hala, DSBE espedienteen % 63 pertsona bakarreko bizikidetza-unitateei dagozkie, baina Euskadiko familia-motei buruzko datu estatistikoen arabera, pertsona bakarreko familien ehunekoa % 28 da.
Horren guztiaren atzean dago DSBEa eskuratzeko bizikidetza-unitate bereizi gisa aurkezten diren bikoteak egon daitezkeela, onuragarriagoa baita bi UC1 prestazio jasotzea UC2 bat jasotzea baino. Gainera, egoitza judizialean amaitzen ziren susmo eta zantzu funtsatuen aurrean, afektibitate-harreman baten existentziaren frogaren karga Lanbideri zegokion, eta oso zaila zen hori frogatzea, eta, ondorioz, epai asko galtzen ziren. Horregatik, lege berrian ezkontzakoaren antzeko harremana arautzea erabaki zen; izan ere, kasu jakin batzuetan ezkontzaren antzeko harremana dagoelako presuntzioa egiteko aukera ezartzen du, eta jasotzaileen aurka uzten du frogaren zamaren pisua ".
Nola ari da gauzatzen Lanbide aurreko orientazioa?
14/2010 Legearen 28.2 artikulua, ezkontzakoaren antzeko harremanari buruzkoa, aplikatuko zaio, eta ez zaio inoiz pultsurik emango:
2. Aurkako frogarik izan ezean, ezkontzaren antzeko harremana dagoela ulertuko da, inguruabar hauetatik edozein gertatzen denean:
a. Azken lau urteetan gutxienez bi urtez elkarrekin bizitzea, etenik gabe edo ez.
b. Elkarrekin bizi diren pertsonen ondorengotza komuna.
< < Orain nire bila datoz, baina beranduegi da>> (Bertolt Brecht)
Luze jo dut ARGILAN-ESKeko aholkularitzetara gehien iristen ari zaizkigun kasuetako bat azalduz; izan ere, egoera larri-larriak sortzen ari dira hileko DSBEa jaso gabe bizitzeko inolako finantza-gaitasunik ez duten pertsonentzat. Jasotzaile horiek beren DSBEa iraungita ikusten dute, eta, normalean, bidegabeko kobrantzen zordun gisa egozten zaizkie, etxean bizikidetza-unitate independente gisa bizi izan diren hilabeteengatik itzuli behar dituztenak, eta, ziurrenik, gero eta zigor handiagoa izango dute urte batekin edo birekin DSBEa eskatu ezin izateagatik, iruzurra egitearen erantzuletzat hartzen baitira; izan ere, DSBEa eskatzeko aurkeztu zuten erantzukizunpeko adierazpenean UC1a zirela adierazi zuten.
Lanbideren iruzurraren aurkako komunikazio-postontzia martxan jartzen hasten denean, hura saihestea lortzen ez badugu, goian azaldutako kasua bezalakoak eta DSBE jasotzen dutenen artean pertsona kalteberenak gehi dakizkiekeen beste asko (ikus Argilan-ESK manifestua), gauzatzen joango dira.
EJk, hau da, EAJk eta PSE-PSOEk badakite hori horrela izango dela. 2008ko DSBEren legearen aldaketa diseinatu zutenetik jakin dute, baina estrategia politiko bati erantzuten dion aukera kontzientea egin zuten. Jakin badakigu gutxieneko errenta baldintzatuen ereduak, DSBEren oinarrian dagoenak, berez ematen duela Euskadin dugun pobreziari, eta ez hain hondarreko pobreziari, aurre egiteko, legitimazio sozial bat behar duela, eta legitimazio hori ezin dela izan pobrezia jaisteko arrakastaren ondorio. Erreakzionarioenetik baino ezin da etorri: egiten ari dena ondo dagoela legitimatzetik, baina gizarte-kolektibo batzuk eskua DSBE batean sartuta baliatzen direla, eta ez dagokiela. Kolektibo horiek kontrolatu, deskubritu eta zapaldu behar dira.
Duela bi urteko abenduan 14/2022 Legea bozkatu zuten oposizioko alderdi politikoen artean, Podemos, gaur egungo Eusko Legebiltzarrean ordezkaritzarik izan gabe, aldeko botoa eman zuen, DSBE jasotzeko eskubidearen adina 23 urtetik 18 urtera jaistea lortu zuelako. EH Bilduk, aurkako botoa eman beharrean, ARGILAN-ESKek behin eta berriz proposatu bezala, abstenitu egin zen. Aurreko egunean, postontzia atera zela jakin bezain laster, ekimen hori kritikatu eta kentzeko eskatu zuen, eta EAJren eta PSE-PSOEren aurka oso gogorra eta irmoa izan nahi ez baduzu soilik zentzua duen argudio bat azpimarratu zuen. Eskuinaren eta eskuin muturraren berezko prozedura dela esan zuen. Ikusten dugu hori gezurra dela.
Eusko Jaurlaritzako alderdiek horrelako taktikak erabiltzeko beldurrik ez izatea, ez postontzia bakarrik, baita DSBEaren sistematik atera nahi duten kolektiboen kontrola eta jazarpena ere, eta, horretarako, ez zaiela batere axola herritarren babesari deitzea, ezkerreko jendeari sakonki interpelatzea. Izan ere, Euskadin, EAJk eta PSE-PSOEk ez diote beldurrik eskuin muturrari eta eskuin muturrari, baizik eta ez gaituzte gutxieneko errespeturik ezkerreko jendearekin gehiengo sozialek jokatzen dugunean. Gero eta gutxiago borrokatzen dugu ezkerreko balioengatik. Eta hori guztia, botoen kontua eta erakundeen pisua ondo joan badaiteke ere.
Badakigu gutxiengoa diren sektore pobreen, baztertuen, immigratuen, arrazializatuen, feminizatuen eta abarren alboan egotea ez dela erraza izango, baina, bene-benetan, uste dut hori dela DSBEren legeria berriaren alde egiten dutenek sartu gaituzten gudua. Edo gai gara haiekin elkartasun irmo eta etengabea sortzeko, Lanbideren Iruzurraren aurkako Komunikazioen Postontziaz harago, edo damutuko gara gure ezkerreko arimaren zati bat galtzen ari garela jabetzen garenean eta gure aurka aurrerago etorriko diren bidea prestatzen ari garenean.
Iñaki Uribarri
(ARGILAN-ESK ko kidea, pobreziaren eta gizarte-bazterketaren aurkako ESK sindikatuaren plataforma)
